1. 13. Zasady funkcjonowania władzy sądowniczej

1. Konstytucyjne zasady działania sądów w Polsce

a. zasada prawa do sądu –  każdy ma prawo do jawnego i sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy bez zbędnej zwłoki przez sąd

b. Zasada niezależności sądów

– są odrębną władzą państwową

– orzeczenia sądów nie mogą być zmieniane przez władzę wykonawczą i władzę ustawodawczą

c. Zasada niezawisłości sędziów

– sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom

– sędziowie przy orzekaniu kierują się jedynie przepisami prawa i własnym sumieniem

– sędziowie są wolni od nacisków

d. zasada jednolitości sądów

– każdy sąd wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej

– na całym obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje taka sama struktura sądów

e. zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego – od każdej sprawy rozpatrzonej w sądzie pierwszej instancji musi istnieć możliwość odwołania się do sądu drugiej instancji

f. zasada udziału obywateli w rozpatrywaniu spraw – jest realizowany przez instytucję ławnika  niezawodowego członka składu urzekającego

g. zasada kolegialności –  postępowanie sądowe odbywa się 

–  z udziałem kilku sędziów zawodowych, lub

–  jednego sędziego i dwóch ławników

h. zasada jawności 

–  wyroki sądów są ogłaszane publiczne

–  o ewentualny wyłączeniu jawności decyduje wyłącznie sąd

 

2. Krajowa Rada Sądownictwa (KRS)

a. KRS stoi na straży niezależności sądów i sędziów

b. najważniejsze zadania KRS

– rozpatrywanie kandydatur na sędziów i występowanie do prezydenta o powołanie sędziów

–  opiniowanie aktów normatywnych dotyczących sędziów i sądownictwa

– występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktów prawnych dotyczących niezależności sędziów i sądów

– wybór Rzecznika Dyscyplinarnego sędziów oraz występowanie z wnioskiem o wszczęcie postępowania  dyscyplinarnego wobec sędziów

– rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku oraz wniosków sędziów w sanie spoczynku o przywrócenie na stanowiska sędziowskie

– uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i kontrola ich przestrzegania

c. skład:

– pierwszy prezes Sądu Najwyższego

– prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego

– minister sprawiedliwości

– osoba powołana przez prezydenta

– 15 członków wybranych przez Sejm spośród sędziów Sądu Najwyższego i innego rodzaju sądów

– 4 posłów wybranych przez Sejm oraz 2 senatorów wybranych prze Senat

 

3. Status prawny sędziego

a. w zakresie orzecznictwa sędziowie podlegają wyłącznie ustawą

b.zasady gwarantujące niezawisłość sędziów:

– powołanie na czas nieoznaczony

– zasada nieusuwalności – może być złożony z urzędy wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu

– zasada nieprzenoszalności – sędzia nie może być przeniesiony na inne stanowisko wbrew swojej woli

– zasada apolityczności –  zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych

– zasada nietykalności (immunitet formalny) zakaz zatrzymania i aresztowania bez zgody właściwego sądu

– zasada niepołączalności  – zakaz łączenia stanowiska sędziego z mandatem poselskim i senatorskim oraz funkcjami w administracji publicznej 

 

4. Ławnicy

a. ławnik to niezawodowy członek składu orzekającego, reprezentujący czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości

b. ławników wybierają rady gmin na czteroletnią kadencję

c. sądy ławnicze (z udziałem ławników) występują tylko w sądach powszechnych i wojskowych pierwszej instancji

d. ławnicy podczas procesu decydują o winie i wymiarze kary