4. 1. Polityka zaborców wobec Polaków w drugiej połowie XIX w.
I. Zabór rosyjski po upadku powstania styczniowego
1. Represje popowstaniowe
a. wprowadzenie stanu wojennego
b. aresztowania i zsyłki na Syberię
c. zastąpienie urzędu namiestnika (po śmierci Fiodora Berga (w 1874 r.) wojskowym generał-gubernatorem
2. Unifikacja Królestwa Polskiego z Rosją
a. powołanie w Królestwie Komitetu Rządzącego, działającego pod kierunkiem carskiego namiestnika
b. utworzenie w Petersburgu Komitetu do spraw Królestwa
c. zmiana nazwy Królestwo Polskie na Priwislanskij Kraj (Kraj Nadwiślański)
d. zwiększenie liczby guberni – zwielokrotnienie liczby rosyjskich urzędników
e. likwidacja odrębnych instytucji:
– Rady Stanu
– Rady Administracyjnej
– podporządkowanie Banku Polskiego rosyjskiemu Bankowi Państwowemu
f. cenzura prewencyjna
3. Rusyfikacja
a. likwidacja Szkoły Głównej Warszawskiej
b. utworzenie Carskiego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa z rosyjskim językiem wykładowym
c. wprowadzenie języka rosyjskiego jako jedynego języka obowiązującego w sądach i urzędach
d. działalność Aleksandra Apuchtina – tzw. noc apuchtinowska
– w szkołach język rosyjski językiem wykładowym, a język polski jedynie przedmiotem nadobowiązkowym
– likwidacja wiejskich szkół elementarnych – wzrost wskaźnika analfabetyzmu
II. Zabór pruski
1. Status ziem zaboru pruskiego
a. 1867 r. – włączenie Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego do Związku Północnoniemieckiego
b. 1871 r. – Wielkopolska i Pomorze Gdańskie włączone w skład II Rzeszy
2. Kulturkampf – walka Otto von Bismarcka z wpływami Kościoła katolickiego w cesarstwie niemieckim (1871–1878 r.)
a. uwięzienie prymasa Polski arcybiskupa Mieczysława Ledóchowskiego
b. działania władz niemieckich w ramach „walki o kulturę”
– laicyzacja szkolnictwa
– obowiązek zdawania przez duchownych egzaminu z filozofii, historii i literatury niemieckiej
– zakaz wygłaszania kazań antyrządowych
– prawo do usuwania duchownych z parafii oraz ich więzienia
– zwiększenie wpływu państwa na obsadę stanowisk kościelnych
– wprowadzenie metryk cywilnych ślubów i urodzin
3. Germanizacja
a. zastąpienie nazwy Wielkie Księstwo Poznańskie nazwą Prowincja Poznańska
b. rugi pruskie – deportowanie Polaków spoza zaboru pruskiego
c. działalność Komisji Kolonizacyjnej (od 1886 r.)
– wykup majątków polskich
– sprzedawanie ich osadnikom niemieckim
d. walka z językiem polskim
– wprowadzenie obowiązkowej nauki języka niemieckiego w szkołach
– zniesienie języka polskiego w szkołach
– germanizacja nazw
e. preferencje dla sprowadzanych z głębi Niemiec urzędników i nauczycieli niemieckich – tzw. dodatek wschodni
f. utworzenie Hakaty – Związek Popierania Niemczyzny w Marchiach Wschodnich – 1894 r.
g. „pruskie ustawodawstwo wyjątkowe” kanclerza Bernarda Bülowa z lat 1901-1908
– 1901 r. – wprowadzenie obowiązku nauczania religii w języku niemieckim
– 1904 r. – wprowadzenie obowiązku uzyskania specjalnego zezwolenia na budowę domu
– 1908 r. – ustawa o wywłaszczeniu Polaków (nie weszła w życie)
– 1908 r. – „ustawa kagańcowa” – obowiązek używania języka niemieckiego podczas zgromadzeń publicznych
III. Autonomia galicyjska
1. 1867 r. – powstanie dualistycznej monarchii Austro-Węgry
2. 1867 r. – Statut Krajowy dla Galicji – określał jej ustój
3. Administracja autonomiczna
a. siedzibą władz administracji galicyjskiej Lwów
b. Sejm Krajowy
– wybierany według kurialnej ordynacji wyborczej
– sprawował kontrolę nad Wydziałem Krajowym oraz radami miejskimi Lwowa i Krakowa
– każda ustawa Sejmu wymagała zgody cesarza
c. Wydział Krajowy
– był organem wykonawczym wyłanianym przez Sejm Krajowy na 6-letnią kadencję
– zarządzał finansami, kulturą gospodarką, budownictwem i opieką społeczną
4. Udział Polaków administracji centralnej w Wiedniu
a. w rządzie był powoływany urząd „ministra Galicji” powierzany Polakowi
b. w latach 1895-1897 premierem rządu austriackiego był Polak Kazimierz Badeni
c. w Radzie Państwa polscy posłowie tworzyli „Koło Polskie”
5. Polonizacja administracji i szkolnictwa
6. Znaczenie dla rozwoju kultury polskiej:
– uniwersytetów w Krakowie i Lwowie
– Akademii Sztuk Pięknych
– Politechniki Lwowskiej
– Akademii Umiejętności w Krakowie