4. 3. Powstanie nowoczesnych partii politycznych na ziemiach polskich
I. Charakter masowych partii politycznych
1. Cechy formalne partii politycznych
a. statut – zawierał zbiór zasad funkcjonowania
b. program polityczny – deklaracja celów oraz sposobów ich osiągania
c. struktura organizacyjna
d. zasady członkostwa
2. Cechy specyficzne polskich partii politycznych
a. duże znaczenie kwestii niepodległości w ich programach politycznych
b. w zaborze rosyjskim – działalność konspiracyjna
II. Ruch narodowy
1. Powstanie Ligi Polskiej – 1887 r.
a. powstała w Szwajcarii
b. główni działacze:
– Zygmunt Miłkowski (Teodor Jeż)
– Ludwik Michalski
c. włączenie do Ligii Polskiej Związku Młodzieży Polskiej „Zet”
– trójzaborowa organizacja młodzieżowa wzorowana na wolnomularstwie narodowym
– głównym działaczem Zygmunt Balicki
2. Utworzenie Ligi Narodowej – przez przekształcenie Ligi Polskiej – 1893 r.
a. czołowi działacze:
– Roman Dmowski
– Zygmunt Balicki
– Jan Ludwik Popławski
b. Liga Narodowa działała najpierw w Warszawie, a od 1894 r. we Lwowie
3. Powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (SND) – 1897 r.
a. powstało z przekształcenia Ligi Narodowej
b. miało charakter trójzaborowej organizacji masowej
c. program narodowej demokracji
– kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego
– hasło solidaryzmu narodowego
– hasło poszanowania prawa
– w dalszej perspektywie walka o niepodległość
– odrzucenie walki klasowej
d. działalność endecji
– utworzenie Towarzystwa Oświaty Narodowej (TON)
– duże wpływy w zaborze pruskim – Wojciech Korfanty , Marian Seyda
III. Początki ruchu robotniczego na ziemiach polskich
1. Narodziny ruchu socjalistycznego
a. udział Polaków w organizacjach rosyjskich
– narodnicy
– Ziemla i Wola
– zamach na cara Aleksandra II (1881 r.) – Ignacy Hryniewiecki
b. powstanie Socjalno-Rewolucyjnej Partii „Proletariat” – Wielki Proletariat – 1882 r.
– Ludwik Waryński
– program nawiązywał do marksizmu
c. powstanie II Proletariatu – 1888 r.
– Ludwik Kulczycki
d. powstanie Związku Robotników Polskich – 1889 r.
– Julian Marchlewski
– zakładanie kas oporu
– organizacja strajków
2. Powstanie Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich – 1892 r.
a. organizacja została utworzona podczas tzw. zjazdu paryskiego
b. uchwalenie Szkicu programu Polskiej Partii Socjalistycznej (tzw. program paryski)
3. Utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) – 1893 r.
a. działała w Królestwie Polskim
b. główni działacze:
– Stanisław Mendelson
– Józef Piłsudski
– Ludwik Kulczycki
– Bolesław Drobner
c. utworzenie Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD)
– założycielem i przywódcą Ignacy Daszyński
– działała w Galicji
3. Powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP) – 1893 r.
a. została założona przez działaczy nieuznających programu paryskiego
b. główni działacze
– Julian Marchlewski
– Róża Luksemburg
– Adolf Warski
c. główne punkty programu
– hasło walki klasowej
– rezygnacja z walki o niepodległość – uznanie jej za szkodliwą dla międzynarodowego ruchu robotniczego
– przekonanie, że zwycięstwo międzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelkie formy niewoli i problem granic między narodami
d. przekształcenie się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) – 1900 r.
IV. Ruch ludowy
1. Prekursorzy ruchu ludowego w Galicji
a. ksiądz Stanisław Stojałowski
– wydawca pism: „Wieniec” i „Pszczółka”
– propagował oświatę, czytelnictwo
– propagował kółka rolnicze
– założył Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe – 1896 r.
– poseł do parlamentu i Sejmu Krajowego
b. Bolesław Wysłouch
– wydawcy czasopisma „Przyjaciel Ludu”
– założenie Towarzystwa Przyjaciół Oświaty
2. Powstanie Stronnictwa Ludowego – 1895 r.
a. powstała w Rzeszowie
b. czołowi działacze:
– Jan Stapiński
– Jakub Bojko
c. wprowadziła swoich przedstawicieli do Sejmu Krajowego
d. program:
– reformy administracyjne
– postulat powszechnej opieki społecznej i oświaty
– postulat powszechnego prawa wyborczego (zniesienie systemu kurialnego)
3. Powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) – 1903 r.
a. powstało z przekształcenia Stronnictwa Ludowego
b. program:
– żądanie parcelacji ziemi dworskiej
– wysunięcie haseł niepodległościowych
4. Podział Polskiego Stronnictwa Ludowego – 1913 r.
a. Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” (PSL-„Piast”)
– Wincenty Witos
– Jakub Bojko
– współpraca z narodową demokracją
– hasło solidaryzmu społecznego
– dążenie do niepodległości w drodze stopniowej autonomii
b. Polskie Stronnictwo Ludowe „Lewica” (PSL-„Lewica”)
– Jan Stapiński
– współpraca z socjalistami
– postulaty radykalnych zmian społecznych
5. Ruch ludowy w Królestwie Polskim
a. Polski Związek Ludowy
b. redakcja tygodnika „Zaranie” – ruch zaraniarski