3. 4. Kryzys republiki
I. Skutki podbojów
1. Gospodarcze
a. upadek drobnych gospodarstw rolnych
b. powstawanie średnich gospodarstw – gospodarstwa typu villa (25-60 ha powierzchni)
2. Społeczne
a. powstanie i wzrost liczebności proletariatu
b. gwałtowny wzrost liczebności niewolników
c. wykształcenie się stanu ekwitów
d. stopniowy upadek drobnych właścicieli ziemskich
– skupienie ziemi w rękach nielicznej grupy wielkich właścicieli ziemskich
– zmniejszenie się liczby obywateli zobowiązanej do służby wojskowej
3. polityczne – instytucje republikańskie niedostosowane do powiększonego państwa i znacznego rozproszenia obywateli.
II. Reformy Grakchów
1. Reformy Tyberiusza Grakchusa (trybun ludowy w 133 r. p.n.e.)
a. reforma agrarna - ustawa ograniczająca wielkość majątków ziemskich na terenach zajętych przez Rzym
b. opór zamordowanie Tyberiusza Grakchusa
2. działalność Gajusza Grakchusa – 123 r. p.n.e.
3. Rozruchy w Rzymie i śmierć Tyberiusza Grakchusa
III. Rozwój niewolnictwa
1. Gwałtowny wzrost liczby niewolników spowodowany licznymi podbojami Rzymu
2. Zróżnicowane położenie niewolników uzależnione od ich wykształcenia, umiejętności i miejsca zatrudnienia
3. Gladiatorzy – niewolnicy walczący na arenie 
4. Powstanie Spartakusa – 73 r. p.n.e.
a. wybuch powstania w szkole gladiatorów w Kapui
b. działania zbrojne armii powstańczej na obszarze całego Półwyspu Apenińskiego
c. klęska wojsk Spartakusa w starciu z armią Marka Krassusa
IV. Kryzys republiki
1. Powstanie dwóch stronnictw politycznych w Rzymie:
a. optymaci – zwolennicy senatu
b. popularzy – zwolennicy reform
2. Reforma wojskowa Gajusza Mariusza:
a. wprowadzenie armii zawodowej (schyłek II w. p.n.e.)
b. lojalność wobec wodza ważniejsza od lojalności wobec republiki
c. wzrost znaczenia politycznego wielkich wodzów – dyktatura Sulli 
(82-79 r. p.n.e.)
1. Zawarcie porozumienia w 60 r. p.n.e. przez:
– Gnejusza Pompejusza Wielkiego
2. Podział stanowisk między triumwirami
3. Podbój Galii Zaalpejskiej przez Cezara – stłumienie powstania Wercyngetoryksa – 52 r. p.n.e.
4. Wybuch konfliktu między Juliuszem Cezarem a senatem (Gnejusz Pompejusz Magnus)
– przekroczenie granicznej rzeki Rubikon przez Cezara wraz za armią – 49 r. p.n.e. - początek wojny domowej
– zwycięstwo wojsk Cezara w bitwie pod Farsalos – 48 r. p.n.e.
VI. Rządy Cezara 
1. Działalność Cezara w Egipcie
a. związek z Kleopatrą
b. zniszczenie podczas walk Biblioteki Aleksandryjskiej
2. Koncentracja władzy w rękach Cezara
a. objęcie urzędów:
– tytuł „dyktatora wieczystego”
– trybun ludowy
– najwyższy kapłan
b. reformy:
– zwiększenie liczby senatorów
– zaostrzenie przepisów przeciwko nadużyciom namiestników w prowincjach
– reforma kalendarza (kalendarz juliański)
c. śmierć Juliusza Gajusza Cezara – zamach w idy marcowe 44 r. p.n.e.
VII. Drugi triumwirat
1. Oficjalne powołanie drugiego triumwiratu:
– Oktawian 
– Lepidus
2. Zwycięstwo wojsk drugiego triumwiratu nad wojskami republikańskimi pod Filippi – 42 r. p.n.e.
3. Rozpad drugiego triumwiratu i konflikt między Oktawianem a Markiem Antoniuszem
a. związek Marka Antoniusza z Kleopatrą
b. zwycięstwo floty Oktawiana nad flotą Marka Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum - 31 r. p.n.e.
Opracowanie tematu: Kryzys i upadek republiki w Rzymie
Galeria ilustracji: Kryzys i upadek republiki w Rzymie