Stanisław Konarski, O skutecznym rad sposobie
A kiedy więc państwo bez sprawiedliwości, bez dostatku, bez obrony, bez utrzymania w swojej powinności każdego, bez prawa egzekucyi, bez stałego pokoju, bez dobrej wojny, bez decyzyi niezliczonych interesów, bez bezpieczeństwa granic, bez porozumienia się i zachowania z sąsiadami, bez porządku, bez rządu stać żadną miarą nie może, a to wszystko być nie może bez rady - toć raz, wolny szlachecki narodzie, wbijmy to sobie do głowy, że królestwo nasze stać bez rady żadną miarą nie może; chyba że królestwo niesprawiedliwe, słabe, ubogie, bezludne, zamieszane, bezprawne, bezbronne, szarpane i od każdego deptane, stać długo może. A kiedy stać to królestwo nie może bez rady, toć stać nie może bez sejmików i sejmów, bo to jest nasza rada. A kiedy nie może stać bez sejmików i sejmów, upaść koniecznie musi. A kiedy upaść musi bez sejmików i sejmów, toć sejmiki i sejmy ordynaryjne utrzymać trzeba; a kiedy sejmiki i sejmy rwą się, bo rwać się naturalnie muszą (…) dla jednej tej teraźniejszej rad formy, to jest dla danej każdemu dobremu i złemu, zupełnej mocy rwania sejmików i sejmów, kiedy mówię prze tę nadludzką kondycyją, aby wszyscy na jedno się koniecznie bez ekscepcyi żadnego zgodzili, rwą się sejmiki i sejmy, toć się naprzeciw przez jeden zakaz rwania sejmów, przez przywróconą pluralitas [większość] w radach powagę utrzymać mogą. To więc ten jeden sposób utrzymania sejmiki i sejmy, utrzyma rady: a gdy rady jedne utrzymują Ojczyznę, toć ten jeden pluralitatis sposób utrzyma Ojczyznę. Utrzymanie zaś ojczyzny, cóż to jest? Tylko utrzymanie wolnej i swobodnej, jaka była za przodków naszych Rzpltej, utrzymanie tej złotej wolności, która tak nam smakuje. Toć już więc tej pożądanej wolności polskiej, ale wolności prawdziwej, utrzymanie nie jest żadnym inszym sposobem podobne, tylko jedną radą skuteczną przez powrócenie decyzji przy większej liczbie na sejmach; inaczej ginąć sejmy, ginąć rady, ginąć królestwo, ginąć Ojczyzna, ginąć wolność polska, ginąć wszystko musi i zginie.
Za: Józef Andrzej Gierowski, Wielka Historia Polski, tom 5: Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648-1763), Kraków 2001, str. 388
A. Jak Konarski ocenia sytuację wewnętrzną w Rzeczypospolitej?
B. Jaką reformę wskazuje Konarski, jako kluczową dla poprawy sytuacji wewnętrznej w Polsce? Przedstaw jego argumentację.