Stan armii koronnej przed wojną w 1792 r. według oceny Tadeusza Kościuszki
Dość mało środków wzięto do zmocnienia lub zwiększenia wojska, ale mniej jeszcze przygotowania do wojny było. Nie przysłano na rekwizycyje [upomnienia] wielokrotne, do komisyi wojskowej przez generała [ks. Józefa Poniatowskiego] uczynione jeszcze w oktobrze [październiku], amunicyi armatnej ani mu pozwolenia dano skupienia koni do armat i założenia magazynu, gdyż nie było żadnych składów w miejscach sposobnych, w których by podczas wojny wojsko w marszach opatrzone było, prócz Dubna, gdzie najwięcej w ziarnie było zboża, cokolwiek furażu, prochu różnej próby w beczkach, ołowiu w sztukach, mizernych ładunków karabinowych, a armatnich wcale nie. Nie było kompletowane wojsko podług liczby prawem nakazanej aż w czasie wkroczenia nieprzyjaciela, i to niezupełnie, a gotowe rozrzucone i za późno przysłane do zmocnienia armii wyznaczonej przeciw Rosyi. Nie przygotowano pospolitego ruszenia, czyli milicyi, aby w każdym województwie gotowość onej była do kooperacyi [współdziałania] z regularnym wojskiem. Nie zachęcono do zebrania się wolontariuszów [ochotników], a zebranych przez gorliwość własną nie użyto. Nie uzbrojono miast, które powszechnie życzyły być pomocą w sprawie uszczęśliwienia ogólnego. Nawet nie przyjęto remonstracyi [zaleceń] od komisyi wojskowej zabrania nadwornych ludzi i leśniczych po dobrach na Ukrainie, których liczba wynosić by mogła do czterech tysięcy. To po części uskutecznione było z domysłu samych generałów przy wkroczeniu nieprzyjaciela, ale liczba do 300 może tylko wynosiła.
Przy omyłkach tak grubych dokonano podział wojska zebranego, razem z 12 000 tylko złożonego, na trzy dywizyje, aby każda z osobna czyniła operacyje naprzeciw trzem dywizjom wojska rosyjskiego, z których każda tak mocna była, jak wojsko polskie, i już wkroczonym w kraj: jednej dywizyi od Kijowa, drugiej od Bałty, a trzeciej od Mohylewa – zamiast użycia całej siły naprzeciw jednej z tych, która by zapewnię zbita była, przez co wojsko, bez doświadczenia jeszcze, nabrałoby śmiałości, a obywatel zachęcenia i powodu łączenia się z nim.
Za: Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, zeszyt 9.: Polska sztuka wojenna w latach 1764-1793, opracowali Antoni Juszczyński, Marian Krwawicz, Warszawa 1957, str. 285-286
A. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wyjaśnij, jaką rolę w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r. pełnił Tadeusz Kościuszko.
B. Wymień główne zaniedbania, które wpłynęły na stan armii polskiej.
C. Przedstaw organizację obrony polskiej przed atakiem armii carskiej.