Uniwersał połaniecki
(...) Odbieram ustawiczne skargi od żołnierzy i rekrutów, że żony ich i dzieci nie tylko, że żadnego osłodzenia nie mają, ale za to prawie, że służą Rzeczypospolitej ich mężowie i ojcowie, wystawieni są na największe uciążliwości. Takowe postępki w wielu miejscach są zapewne bez wiedzy i przeciw woli dziedziców, lecz z drugich muszą być skutkiem złej chęci lub obcego natchnienia, aby zupełnie zapał do obrony Ojczyzny w sferach ludu ostudzić. (...) Zalecam przeto Komisjom Porządkowym Województw i Ziem w całym kraju, aby następujące urządzenie do wszystkich dziedziców, posesorów i miejsca ich zastępujących rządców wydały:
1-mo. Ogłosi ludowi, iż podług prawa zostaje pod opieką Rządu Krajowego.
2-do. Że osoba wszelkiego włościanina jest wolna i że mu wolno przenieść się gdzie chce, byleby oświadczył Komisji Porządkowej swego województwa, gdzie się przenosi i byleby długi winne oraz podatki krajowe opłacił.
3-tio. Że lud ma ulżenie w robociznach tak, iże ten, który robił dni 5 lub 6 w tygodniu, ma mieć dwa opuszczone w tygodniu. Który robił dni 3 lub 4 w tygodniu, ma mieć opuszczony dzień jeden, kto robił dwa, ma mieć opuszczony dzień jeden (...).
4-to. Zwierzchności miejscowe starać się będą, aby tych, którzy zostają w wojsku Rzeczypospolitej, gospodarstwo nie upadło i żeby ziemia, która jest źródłem bogactw naszych, odłogiem nie leżała, do czego równie dwory jako i gromady przykładać się powinny (...).
8-vo. Gdyby dziedzice (czego się nie spodziewam) nakazywali lub popełniali podobne uciski, jako przeciwni celowi powstania do odpowiedzi pociągani będą.
14-to. Duchowni obojga porządków niniejsze urządzenie ogłaszać będą z ambon po kościołach i cerkwiach ciągle przez niedziel cztery, prócz tego Komisje Porządkowe z grona swego lub z obywatelów gorliwych o dobro Ojczyzny wyznaczą osoby, które objeżdżać będą gromady po wsiach i parafiach i onym też urządzenie głośno czytać z zachęceniem ich, aby wdzięczni tak wielkiego dobrodziejstwa, Rzeczypospolitej szczerą ochotą w jej obronie wypłacali się.
Dan w obozie pod Połańcem, dnia 7 maja 1794r.
Powstanie kościuszkowskie. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. oprac. Władysław Bortnowski, Warszawa 1959, nr 22, str. 18-19
1. Jaki to rodzaj źródła historycznego? Uzasadnij swoją odpowiedź.
2. Wyjaśnij pojęcie - uniwersał.
3. Przedstaw wymienione w cytowanym fragmencie motywy jego wydania.
4. Wymień korzyści, które uzyskiwali chłopi w świetle tego dokumentu.
5. Przedstaw sposób rozpowszechniania dokumentu.
6. Oceń znaczenie Uniwersału połanieckiego.