Ideologia społeczna arian
Najmilszy Bracia, tak o was wszystkich tuszę, że to już za pomocą Bożą dobrze widzicie, iż Antychryst skoro w domu Bożem zasiadł (jako Apostoł o niem prorokował) nigdy nie próżnuje, ale ustawicznie Apostazyją lub od Boga odstąpienie forytuje, aż ten oto Babilon, jako go widzimy, postawił; za czem nie trzeba się nam ni jednego, którego artykułu w jego religii lub nauce całego [prawdziwego] spodziewać, gdyż wszystko, a wszystko od mała do wiela przezeń jest abo pofałszowano, abo odmieniono, abo zniszczono, abo wżdy zarażono. A ponieważeśmy się w tego mistrza ciemnościach i rodzili i wychowali, trzeba się pilno Panu Bogu modlić i samym się do tego mieć, aby się jaki błąd między nami nie utaił. Ja za łaską Boga mego, a za oświeceniem Ducha jego świętego kilka rzeczy widzę, które jeszcze nic innego nie są, jedno szczyre Papiestwo. Z których jest ta jedna, że poddane niektórzy bracia trzymają, a niektórzy i niewolną czeladź dotąd mają i w niewoli ją przeciw Bożemu słowu dzierżą. Lecz jeśliby się komu inaczej być zdało, niech się ozowie, a niech słowem Bożym jeślibym się mylił pokaże. Bo ja tak rozumiem i tak wierzę, iż się wiernemu niegodzi mieć poddanych, a daleko mniej niewolników i niewolnic; gdyż to jest rzecz pogańska panować nad swoim bratem, potu jego abo raczej krwie używać. Ano Pismo święte jaśnie świadczy, że Bóg z jednej krwie uczynił wszytek rodzaj człowieczy; wedle czego wszytcy jesteśmy sobie równi; bo jeśliśmy wszytcy z jednej krwie, tedyśmy wszytcy sobie bracia. A jeśli. bracia, a jakoż może brat nad bratem panować? Jako może jego potu używać? [...]
Azaż się teraz nie tak dzieje? Aza nie ciężkie roboty, a jeszcze ustawicznie bez odpoczynienia (ile tu u nas w Litwie, a już też i w Polszce) poddani panom swym robią? Aza nie ciężkie podatki płacą? Że sami niebożątka plewy, by świnie jedzą, a ziarna na cyńsze [czynsze], na sierepszczyzny [podatek płacony na litwie] lub na pobory i na ine popłatki [podatki] przedać muszą.
Wypowiedź ministra [duchownego] Pawła z Wizny, przedstawiciela radykalnego odłamu arian, na synodzie w Iwiu [Litwa] w styczniu 1568 r. Sz. Budny
Za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 13: Reformacja, oprac. Lech Szczucki i Janusz Tazbir, Warszawa 1960, str. 18
A. Wyjaśnij, kim byli arianie.
B. Przedstaw stosunek autora do katolicyzmu i papiestwa.
C. Wyjaśnij sens zdania wyróżnionego w tekście.
D. Przedstaw pogląd autora na temat panujących stosunków społecznych.