Wybuch powstania Engelbrekta w Szwecji (1434)

Z tego, o czym tu już opowiedziano widać, że Szwedzi byli bardzo uciskani. Rycerstwo biedniało wskutek powoływania na wyprawy wojenne poza granice kraju, a pospólstwo na skutek licznych podatków; urzędnicy królewscy gnębili chło­pów bez miłosierdzia, szczególnie zaś wójt zamkowy w Västerås imieniem Jösse Eriksson. Uciskał on gwałtownie chłopów, zwłaszcza mieszkańców Dalekarlii [Dalarna], niektórych kazał zawieszać w dymie i popełniał w stosunku do nich wiele innych niemiłosiernych czynów. Z tego powodu wybuchło w końcu powstanie i rozruchy przeciw urzędnikom królewskim, które miało następujący przebieg.

(...) W Kopparberg mieszkał pewien człowiek imieniem Engelbrekt Engelbrektsson, był on niskiego wzrostu, ale dzielny i śmiały, a także wymowny. Oburzał się na krzywdy, które cierpiała ludność Dalekarlii i podjął się przedstawić jej skar­gi królowi, do czego się nadawał, bo wyrósł na służbie u króla. [Poselstwo Engelbrekta nie dało rezultatu] Gdy Dalekarlijczycy przekonali się teraz, że nie można niczego osią­gnąć przy pomocy pisma lub poselstwa, zgromadzili się i postanowili, że wolą umrzeć niż dalej znosić taki ucisk.

[Delegatom rady królestwa udało się chwilowo zapobiec powstaniu. Gdy jednak wójt zaczął ponownie ściągać podatki, chłopi] obiegli zamek w Västerås i spaliliby go, gdyby zno­wu nie wdała się rada. Postanowiono, że Jösse Eriksson ma być pozbawiony władzy, a zamek będzie przekazany hrabiemu Hansowi; osadził on tam swego wójta Melchiora Görtza. Dalekarlijczycy powrócili do siebie i sądzili, że król wymierzy sprawiedliwość według ich skarg i według pisma rady kró­lestwa, ale gdy się dowiedzieli, że mają dostać jeszcze gor­szego tyrana, wystąpili zgodnie i najprzód spalili Borganäs i ruszyli do Köpingshus. Pan Johan Wale, zarządca tamtej­szy, gdy się o tym dowiedział, opuścił zamek i zbiegł do Stakeborga, a chłopi spalili zamek. Engelbrekt zaczął pertrakto­wać z ludem Västmanlandu, zabiegając o jego pomoc, by uwolnić kraj od cudzoziemców. (...) Działo się to na św. Jana [1434]. Engelbrekt wysłał pisma do okolicznej szlachty, by przybywała do niego.

[Engelbrekt zajął wiele zamków królewskich i oblegał Ringstadsholm] Tam kazał budować wieżę oblężniczą i gdy był tym zajęty, dowiedział się, że rada królestwa zgro­madziła się z polecenia króla w Vadstena. Dlatego zostawił większą część wojska na miejscu a sam udał się do Vadstena, gdzie spotkał Knuta, biskupa Linköping, Sigge, biskupa Skara, Tomasza, biskupa Strangnas oraz wielu innych spo­śród rycerstwa. Rozpoczął z nimi rozmowy i przedstawił im, co zdziałał, [oświadczył, że] pragnie uwolnić kraj od niewoli, w której się ten od dawna znajduje. Zażądał, by [panowie] dopomogli do uwolnienia kraju z niewoli, w której się znajdu­je, i do odzyskania dawnej wolności.

(...) Gdy Engelbrekt przekonał się, że [panowie] stoją mocno przy swoim, użył innego sposobu i groźnie oświadczył, że albo wypowiedzą królowi posłuszeństwo, albo utracą życie i majątki, i chciał ich natychmiast chwytać za karki. Gdy członkowie rady królestwa to usłyszeli, oświadczyli, że pójdą za nim; gdyby uczynili inaczej, to ich dobra zostałyby spu­stoszone a chłopi zabiliby ich.

(...) Gdy tak Engelbrekt wypędził wszystkich cudzoziem­ców, których król Eryk osadził i wszystkie zamki i lenna przeszły w ręce Szwedów, zabronił, by ktokolwiek z jego wojska krzyw­dził chłopów i zabierał im coś siłą nawet jedną kurę, dlatego też lud był dla niego dobrze usposobiony.

Kronika szwedzka Olausa Petri

Za: Historia powszechna XIV-XV w. Wybór tekstów, opr. Marian Małowist, Warszawa 1954, s. 254-256].

A. Przedstaw genezę powstania Engelbrekta oraz przyczyny eskalacji konfliktu.

B. Wymień główne etapy powstania Engelbrekta.

C. Rozstrzygnij, czy powstańcy odnieśli sukces i czy osiągnęli zamierzone cele. Odpowiedź uzasadnij, powołując się na treść źródła.