Organizacja armii rzymskiej według Polibiusza

21. (…) trybunowie wojskowi w Rzymie ogłaszają po zaprzysiężeniu każdemu legionowi dzień i miejsce, gdzie ludzie mają się stawić bez broni, i na razie ich odprawiają. Gdy zjawią się w oznaczonym dniu, przydzielają najmłodszych i najbiedniejszych z nich do kopijników (velites), najbliższych im do tak zwanych hastati, najdojrzalszych wiekiem do principes, najstarszych wreszcie do triarów. Z tych bowiem i z tylu jednostek wojskowych, których różnice uwydatniają się nie tylko w nazwie i wieku, lecz także w uzbrojeniu, składa się u Rzymian każdy legion. Podział przeprowadza się w ten sposób, że liczba najstarszych tak zwanych triarów wynosi sześćset, liczba principes tysiąc dwieście i tyleż liczba hastatów; reszta, to jest najmłodsi, tworzy grupę kopijników (velites). Jeżeli zaś wszystkich więcej jest niż cztery tysiące, to rpoporcjonalnie podwyższa się liczbę poszczególnych jednostek wojskowych, z wyjątkiem triarów, których liczba zawsze zostaje ta sama.

22. Najmłodszym wiekiem, tj. Welitom, polecają nosić miecz, pociski i parmę [mała okrągła tarcza]. Parma dzięki swej konstrukcji posiada wystarczającą do osłony siłę i wielkość; mianowicie jest okrągła i ma trzystopową średnicę. Prócz tego jeszcze zaopatrują się welici w prostą czapkę na głowę; niekiedy nakładają  sobie hełm z wilczej skóry lub coś w tym rodzaju (…) Pociski mają drzewce długie przeciętnie na dwa łokcie, a na cal grube. Grot na nich długi jest na piędź, a tak cienko wykuty i zaostrzony, że z konieczności zaraz od pierwszego rzutu zgina się, nieprzyjaciel zaś tej samej broni użyć w odwecie (…)

23. Zbliżonym do nich wiekiem, tak zwanym hastatom, pozwalają nosić pełne uzbrojenie. Do rzymskiego pełnego uzbrojenia należy przede wszystkim wielka tarcza, której sklepiona powierzchnia wszerz wynosi pótrzecia stopy, wzdłuż zaś cztery stopy; (…) Prócz tarczy mają miecz, który nosi się przy prawym biodrze, a nazywają go iberyjskim. Nadaje się on wybornie zarówno do pchnięcia, jak i do gwałtownych cięć z obu stron, ponieważ ma silną i twardą klingę. Mają również dwa dziryty, spiżowy hełm i nagolennice. Z dzirytów jedne są grube, drugie cienkie. (…) Do każdego przymocowany jest żelazny grot z zakrzywionym hakiem, mający tę samą długość co drzewce. (…) Do tego wszystkiego stroją się jeszcze w hełm z pióropuszem, który składa się z trzech prosto stojących czerwonych albo czarnych piór, długich prawie na łokieć. Gdy te, zatknięte na hełmie doda się do reszty uzbrojenia, mąż wydaje się dwakroć większy niż, niż jest w rzeczywistości, i przedstawia piękny a równocześnie groźny dla nieprzyjaciół widok. Większość bierze nadto spiżową płytę, szeroką na piędź, którą kładą na pierś i nazywają napierśnikiem; to wszystko stanowi pełne uzbrojenie. Ci zaś, których majątek jest oszacowany powyżej dziesięciu tysięcy drachm, noszą zamiast napierśnika, prócz innych części zbroi, pancerze łańcuszkowe. W tej sposób uzbrojeni są też principes i triarii, tylko że trarii zamiast dzirytów noszą włócznie.

Za: Rzym (od czasów najdawniejszych do upadku republiki). Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii starożytnej, L. Owczarek, Kielce 1979.str. 75-77

A. Wyjaśnij, na czym polegał podział rzymskich legionistów na hastati, principes i triarów

B. Porównaj uzbrojenie velites i piechoty ciężkozbrojnej.

C. Wymień najważniejsze elementy uzbrojenia ochronnego i zaczepnego legionisty rzymskiego.