O władzy cesarzy

Waleriusz Dioklecjan [...] był wybitnym mężem, choć nie bez ujemnych cech charakteru; on pierwszy wprowadził wyszukane, złotem tkane jedwabne szaty purpurowe i drogimi kamieniami wysadzane obuwie (...). Pierwszy też od czasów Kaliguli i Domicjana polecił nazywać się publicznie panem i bogiem, i przy powitaniu cześć sobie boską oddawać (...). Te ujemne cechy były jednak przysłonięte jego zaletami i choć się panem kazał nazywać, byt ojcem swoich poddanych.

Kiedy w Galii powstały zaburzenia chłopów i rozbójników, czyli tzw. Bagaudów, i ci spustoszyw­szy kraj szeroko, poczęli na miasto napadać, zamianował Dioklecjan cesarzem wiernego przyjacie­la swego, Maksymiana, człowieka o niewielkim wykształceniu, ale dobrego i zdolnego żołnierza. Czczony potem jako bóg przybrał Maksymian przydomek: Herkuliusz, podobnie jak Dioklecjan przydomek: Jowiusz (...). Ponieważ współcześni Persowie trapili okrutnie wschodnie prowincje. Afrykę – plemiona mauretańskie, a nadto w Egipcie wystąpił nowy uzurpator, więc dobrali sobie pomocników z tytułem cezarów w osobach Konstancjusza i Galeriusza, których złączyli ze sobą węzłem powinowactwa. Po zerwaniu dawniejszych związków małżeńskich pierwszy otrzymał pa­sierbicę Herkuliusza, drugi córkę Dioklecjana (...). Ojczyzną ich wszystkich było Illirykum, a choć po­siadali niewiele wykształcenia, to jednak zaprawieni w ciężkich warunkach życia wiejskiego i służ­by wojskowej byli doskonałymi władcami państwa (...). Ponieważ zatem ciążył dotkliwie nawał wojen, o których wspomniałem, więc podzielili państwo na cztery części w ten sposób, że Konstancjusz otrzymał obszar Galii za Alpami, Herkuliusz Afrykę i Italię, Galeriusz lllirykum aż do cieśni­ny pontyjskiej, a resztę Dioklecjan.

Po uroczystym obchodzie dwudziestolecia swego panowania złożył Dioklecjan rządy i do tego samego skłonił, choć z wielką trudnością, Herkuliusza. (...). Na ich miejsce wstąpili na tron Konstancjusz i Galeriusz, a Sewerus i Maksyminus, również z lllirykum pochodzący, zostali cezarami, przy czym pierwszy otrzymał Italię, drugi Wschód, którym dotąd zarządzał Jowiusz.

Aureliusz Wiktor, O cezarach

za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 3: Rzym starożytny, opracował Leon Tadeusz Błaszczyk, Warszawa 1961, str. 44

A) Nazwij formę cesarstwa, która została zapoczątkowana przez Dioklecjana, i  przedstaw jej najważniejsze cechy.

B) Nazwij formę rządów przedstawioną w tekście i wyjaśnij przyczyny i cel jej wprowadzenia.

C) Napisz, jak autor ocenił Dioklecjana.