Dekrety uwłaszczeniowe z 22 I 1863 r.

Centralny Komitet Narodowy jako Tymczasowy Rząd Narodowy.

Zważywszy: że uwłaszczenie włościan mimo ogólnej chęci kraju, z po­wodu stawianych przez rząd najezdniczy przeszkód, dotąd do skutku nie doszło; – obok tego,

zważywszy: że oddanie gospodarzom rolnym na własność gruntów, dotąd przez nich tytułem czynszów, pańszczyzny lub innych obowiąz­ków posiadanych, zmniejsza mienie dotychczasowych właścicieli,

postanowił i stanowi:

Art. I. Wszelka posiadłość ziemska, jaką każdy gospodarz dotąd ty­tułem pańszczyzny, czynszu lub innym tytułem posiadał, wraz z należą­cymi do niej ogrodami, zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarskimi, tudzież prawami i przywilejami do niej przywiązanymi – od daty niniej­szego dekretu, staje się wyłączną i dziedziczną dotychczasowego posia­dacza własnością, bez żadnych jakichkolwiek bądź obowiązków, danin, pańszczyzny lub czynszu, z warunkiem jedynie opłacania przypadających z niej podatków i odbywania nadal służby krajowej.

Art. II. Dotychczasowi właściciele nadanych gospodarzom rolnych gruntów otrzymają odpowiednią wartości tychże indemnizację [odszkodo­wannie] z funduszów narodowych za pośrednictwem długu Państwa.

Art. III. Zasady do oznaczenia wysokości szacunku ziemi oraz rodzaj instytucji kredytowej w osobnych dekretach wskazane będą.

Art. IV. Wszelkie ukazy, reskrypty, przez rząd najezdniczy w przedmio­cie tak zwanych stosunków włościańskich wydane, znoszą się, a tym samym nikogo nie obowiązują.

Art. V. Dekret niniejszy stosowany być winien tak do własności pry­watnych, jako też do własności rządowych, donacyjnych, kościelnych i wszelkich innych.

Art. VI. Ogłoszenie i wprowadzenie w wykonanie mniejszego dekretu Centralny Narodowy Komitet jako Tymczasowy Rząd Narodowy, naczel­nikom wojsk i województw poleca.

Centralny Narodowy Komitet jako Tymczasowy Rząd Narodowy Zważywszy: że zrzucenie obcego jarzma wymaga jak największej liczby

walczących i nikt od pełnienia służby wojskowej wymówić się nie może. Zważywszy nadto: że każdy obywatel z pracy rąk utrzymujący się, skoro pójdzie do wojska, mieć winien zapewniony byt tak dla siebie, jak i dla swej rodziny,

postanowił i stanowi:

Art. l. Chałupnicy, zagrodnicy, komornicy, parobcy i w ogóle wszyscy obywatele z zarobku jedynie utrzymanie mający, którzy powołani do broni, w szeregach wojska narodowego za Ojczyznę walczyć będą, otrzymają, a w razie ich śmierci, żony i dzieci, na własność po ukończeniu wojny z dóbr narodowych, dział gruntu najmniej mórg trzy przestrzeni zawierający.

Art. 2. Ogłoszenie i wprowadzenie w wykonanie niniejszego dekretu Centralny Narodowy Komitet jako Tymczasowy Rząd Narodowy naczel­nikom wojskowym i wojewódzkim poleca.

Za: Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, wybór i opracowanie Izabella Rusinowa, Warszawa 1986, str. 249-250

A. Na jakich zasadach ziemię otrzymali chłopi, którzy do tej pory uprawiali ją w zamian za pańszczyznę?
B. Wyjaśnij, na jakich zasadach mogli otrzymać ziemię mieszkańcy wsi, którzy jej do tej pory nie użytkowali.
C. Wyjaśnij sens Art. 2. cytowanego dekretu.