Ekonomiczne i społeczne przesłanki zwycięstwa Prus nad Austrią

Związek celny był wielkim sukcesem Prus. Nie było rzeczą najważ­niejszą to, że oznaczał on zwycięstwo nad wpływami austriackimi. Zasadni­czym był fakt, że pozostawił on po stronie Prus całe mieszczaństwo śred­nich i małych państw. Z wyjątkiem Saksonii, nie było państwa niemieckie­go, którego przemysł chociażby w przybliżeniu rozwinął się w tej mierze co pruski; i nie było to do zawdzięczania jedynie naturalnym i historycznym przesłankom, lecz także większemu obszarowi celnemu i rynkowi wewnętrz­nemu. I im bardziej rozszerzał się związek celny i przyjmował małe państwa do swego rynku wewnętrznego, tym bardziej przyzwyczajała się zaintere­sowana burżuazja tych państw spoglądać na Prusy, jako na swoją eko­nomiczną, a tym samym polityczną siłę przewodnią. I jak burżuazja śpie­wała, tak gwizdali profesorowie. To, co wykoncypowali w sposób filozoficzny zwolennicy Hegla w Berlinie, że Prusy są powołane do kroczenia na czele Niemiec, historycznie wykazali w Heidelbergu uczniowie Schlossera, mianowicie Hausser i Geryinus. Przy tym oczywiście przyjmowano, że Prusy zmienią cały swój system polityczny i spełnią żądania ideologów burżuazji. Wszystko to jednak działo się nie ze szczególnej sympatii do państwa pruskiego, jak np. włoska burżuazja, która akceptowała Piemont jako pań­stwo przewodnie, kiedy stanął on otwarcie na czele ruchu narodowego i kon­stytucyjnego. Nie, to dokonywało się z oporami; burżuazja uważała Prusy za zło najmniejsze: ponieważ Austria wykluczała ją ze swego rynku i po­nieważ Prusy w porównaniu z Austrią posiadały jednak pewien burżuazyjny charakter (…)

O dwa dobre zarządzenia wyprzedzały Prusy inne mocarstwa: powszech­ny obowiązek służby wojskowej i powszechny obowiązek szkolny. Wpro­wadziły je w okresie rozpaczliwej potrzeby i zadowoliły się w lepszych czasach tym, że w razie potrzeby pozbawiono je [zarządzenia] ich niebezpiecznego charakteru przez opieszałe wykonanie i celowe ich zniekształca­nie. Lecz istniały one w dalszym ciągu na papierze i tym zdobyły Prusy pewnego dnia możliwość rozwinięcia drzemiącej w masach ludowych po­tencjalnej energii w takim stopniu, w jakim gdzie indziej, przy takiej samej liczbie ludności, nie można było osiągnąć.

Za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 36: Zjednoczenie Niemiec i Włoch, opracowali Antoni Czubiński i Jerzy Marczewski, Warszawa 1960, str. 8-9

A. Wyjaśnij, na czym polegały korzyści wynikiające z powiększnia obszaru celnego i runku wewnętrznego.

B. Wymień dwie reformy, któe dały Prusom przewagę nad pozostałymi państwami niemieckimi.