Program erfurcki z 20 października 1891 r. (fragmenty)

Przekształcenie kapitalistycznego posiadania środków produkcji, zie­mi, kopalń, surowców, narzędzi, maszyn, środków lokomocji, na włas­ność społeczną, zmiana produkcji towarów na produkcję socjalistyczną, przez społeczeństwa dla społeczeństwa sprawi, że wielkie fabryki i wciąż rosnąca zdolność produkcyjna pracy uspołecznionej dla dotychczas wy­zyskiwanych klas ze źródła nędzy i ucisku przekształci się na źródło naj­wyższego dobrobytu i wszechstronnego harmonijnego udoskonalenia (...)

Klasa robotnicza nie może spowodować przejścia środków produkcji w posiadanie ogółu bez dojścia do władzy politycznej. Tę walkę klasy robotniczej przekształcić w świadomą, jednolitą, wskazać jej konieczny cel – oto zadanie Partii Socjaldemokratycznej. Interesy klas pracujących we wszystkich krajach są równe.

Wraz z rozszerzeniem handlu światowego i produkcji na rynek świa­towy położenie robotników jednego kraju staje się coraz bardziej zależne od położenia robotników w innych krajach. Wyzwolenie klasy robotniczej jest zadaniem, w którym zainteresowani są w równym stopniu robotnicy wszystkich krajów cywilizowanych. W świadomości tego czuje i ogłasza socjaldemokracja Niemiec swoją jedność z uświadomionymi robotnikami wszystkich pozostałych krajów (...)

Wychodząc z tych założeń Socjaldemokratyczna Partia Niemiec żąda na pierwszym miejscu:

1. Powszechnego, tajnego, równego, bezpośredniego prawa wybor­czego i głosowania obywateli Rzeszy powyżej 20-tego roku życia. Żą­damy wyborów proporcjonalnych. Dla wprowadzenia nowego systemu wyborów trzeba nowego podziału na okręgi wyborcze zgodnie ze spisem ludności Żądamy wyborów co dwa lata. Wybory w święto. Diety. Znieść ograniczenia praw politycznych.

2. Bezpośrednie prawodawstwo przez lud, inicjatywa ludu i referen­dum. Samorząd w Rzeszy, państwach, prowincjach i gminach. Wybór urzędników, odpowiedzialność karna urzędników. Coroczny budżet.

3. Wychowanie do powszechnej służby wojskowej. Wojsko ludowe w miejsce stałej armii. Decyzja co do wojny przez przedstawicielstwo na­rodowe. Załatwianie sporów międzynarodowych na drodze rozjemstwa.

4. Zniesienie praw, które ograniczają swobodę opinii, zgromadzeń, związków.

5. Zniesienie praw, które krzywdzą kobiety w prawie publicznym i prywatnym w stosunku do mężczyzny.

6. Ogłoszenie religii za sprawę prywatną. Zniesienie subsydiów dla kościoła z funduszów publicznych. Gminy kościelne są prywatne i sa­moistne.

7. Świecka szkoła. Obowiązek szkolny. Bezpłatne nauczanie, pomoce szkolne i dożywianie, tyczy to szkół wyższych dla uczniów zdolnych.

8. Bezpłatny wymiar sprawiedliwości, pomoc adwokata. Wybór sę­dziów. Sądy przysięgłych w sprawach karnych. Odszkodowanie dla unie­winnionych aresztowanych. Zniesienie kary śmierci.

9. Bezpłatna pomoc lekarska, położniczai lekarstwa. Bezpłatne pogrzeby.

10. Postępowy podatek dochodowy i majątkowy dla pokrycia wszyst­kich wydatków (...) Podatek spadkowy postępowy. Zniesienie pośred­nich podatków, ceł, które poświęcają interes ogółu interesowi mniejszości (...)

Wybór tekstów do historii powszechnej 1871–1900. Opracował J. Dutkiewicz, Łódź 1960, str. 56-58

A. Jaki to rodzaj źródła historycznego. Uzasadnij swoją odpowiedź.

B. Jaki musi spełnić klasa robotnicza, by przeprowadzić tzw. uspołecznienie produkcji?

C. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej wyjaśnij, dlaczego Socjaldemokratyczna Partia Niemiec domagała się zastąpienia wojska zawodowego armią tworzoną na podstawie powszechnej służby wojskowej.

D. Wymień cele polityczne Socjaldemokratycznej Partii Niemiec.

E. Wymień postulaty z zakresu wymiaru sprawiedliwości i wyjaśnij ich znaczenie.