Dodaj tę stronę do ulubionych i odwiedzaj ją częściej!!!

 

7. 1. Konsulat i cesarstwo we Francji

 

Obalenie dyrektoriatu

Rządy Dyrektoriatu z każdym rokiem stawały się coraz bardziej niepopularne. Atakowany był zarówno ze strony odradzającej się lewicy jakobińskiej, jak i ze strony coraz silniejszych rojalistów. Wzburzenie społeczne wywoływały nadmierny ucisk fiskalny, powracające fale głodu i niepomyślny przebieg działań wojennych w walce z drugą koalicją. Powszechną niechęć wywoływali sami dyrektorzy, których uważano za ludzi niegodziwych, skorumpowanych i pozbawionych wszelkich zasad moralnych. Autorytet Dyrektoriatu podupadł do tego stopnia, że chcąc utrzymać się u władzy, musiał łamać obwiązujące przepisy konstytucyjne, a nawet unieważniać niekorzystne dla siebie wyniki wyborów. Bezsilność dyrektorów wobec nasilającego się oporu społecznego budziła żywy niepokój burżuazji, która obawiała się, że ich klęska przyczyni się do utraty ich dotychczasowych zdobyczy.

Wśród dyrektorów znaleźli się ludzie przekonani, że jedynym wyjściem z trudnej sytuacji jest obalenie kulejącego systemu i zastąpienie go rządami silnej ręki – czymś w rodzaju dyktatury wojskowej. Wkrótce zawiązał się spisek, w którym czołową rolę odgrywali: Emanuel Sieyès, Joseph Fouché i Charles Talleyrand (czyt.: sjejes, fusze, taleran). W realizacji swoich celów chcieli posłużyć się opromienionym zwycięstwami wojennymi Napoleonem Bonaparte, który w samą porę wrócił z niefortunnej wyprawy egipskiej.

Pierwsze kroki spiskowcy podjęli (18 brumaire’a, czyt.: brimera), czyli 9 listopada. W atmosferze celowo podsycanego niepokoju zdecydowano o przeniesieniu Rady Starszych i Rady Pięciuset do podparyskiego Saint Cloud (czyt.: sę klu). Część dyrektorów podała się do dymisji, a pozostali zostali internowani. Napoleon Bonaparte objął dowództwo nad żołnierzami paryskiego okręgu wojskowego, przy pomocy których następnego dnia rozpędził Radę Pięciuset, a zastraszoną Radę Starszych zmusił do powołania trzyosobowej komisji konsulów, w skład której weszli: Bonaparte, Sieyès, i Ducos. Autorzy zamachu niezwłocznie przystąpili do formułowania nowych zasad ustrojowych. W trakcie przygotowań okazało się, że Napoleon Bonaparte nie zamierza realizować koncepcji Sieyès’a, planującego przekształcić Francję w konstytucyjną monarchię burżuazyjną, i ma własną wizję autorytarnych rządów osobistych. Dał jej wyraz narzucając zaledwie miesiąc po zamachu nową konstytucję, która wprowadzała rządy trzyosobowego konsulatu.

Ustrój polityczny Francji po zamachu 18 brumaire’a

 Według Konstytucji Rzeczypospolitej Francuskiej Roku VIII, ogłoszonej w grudniu 1799 r., Francja nadal pozostawała republiką, w której przestrzegana jest zasada podziału władz.

Władza ustawodawcza składała się z Rady Stanu, Trybunatu, Ciała Ustawodawczego i Senatu. Rada Stanu, zajmowała się przygotowywaniem projektów ustaw oraz pełniła rolę najwyższego sądu administracyjnego. Trybunat analizował przedłożone mu projekty ustaw, a następnie prezentował je i opiniował przed Ciałem Ustawodawczym. Ciało Ustawodawcze, któremu nie przysługiwało prawo ani do dyskusji, ani do zgłaszania poprawek, głosowało każdą ustawę po uprzednim wysłuchaniu opinii na jej temat przedstawionej przez Trybunat. Ścieżkę legislacyjną ustawy kończyło jej ogłoszenie przez pierwszego konsula. Badaniem zgodności ustaw z konstytucją zajmował się Senat.  Rada Stanu powoływana była przez pierwszego konsula. Pierwszy skład Senatu również składał się z ludzi nominowanych przez Napoleona, a później miał być uzupełniany w miarę potrzeb (godność senatorska była dożywotnia) w drodze kooptacji. Pozostałe ciała ustawodawcze powoływano w drodze skomplikowanych wyborów wielostopniowych, w których zachowywano pozory powszechności.

Władzę wykonawcza spoczywała w rękach trzech konsulów, powoływanych przez Senat na dziesięcioletnią kadencję. Uprawnienia konsulów nie były jednakowe. Właściwą władzę skupiał w swoim ręku pierwszy konsul –  był nim oczywiście Napoleon Bonaparte. Konstytucja nadawała mu uprawnienia głowy państwa. Przysługiwała mu inicjatywa ustawodawcza i ogłaszanie ustaw. Samodzielnie mianował odpowiedzialnych wyłącznie przed nim ministrów, powoływał sędziów i obsadzał wszystkie najważniejsze stanowiska w państwie. Wreszcie samodzielnie decydował o wojnie i pokoju. Pozostałym dwóm konsulom przypadły w udziale wyłącznie funkcje reprezentacyjne i doradcze.

Głębokim przemianom uległa administracja terenowa. Napoleon pozostawił wprawdzie dotychczasowy podział na departamenty, ale wprowadził silnie scentralizowany system zarządzania. Całkowicie zlikwidował kolegialność organów wykonawczych, zastępując je organami jednoosobowymi. Na czele departamentu stał podporządkowany ministrowi spraw wewnętrznych prefekt. Departamenty dzieliły się na podprefektury, którymi zarządzali podprefekci. Najniższym szczeblem administracji terenowej były gminy wiejskie i miejskie, na których czele stali merowie. Wszyscy urzędnicy zarządu lokalnego pochodzili z nominacji. Instytucje samorządowe zostały ograniczone do absolutnego minimum.

Napoleon zreformował również sądownictwo, które dostosował do struktury administracyjnej. Zapewniając niezależność wymiarowi sprawiedliwości, utrzymał rozdział władzy wykonawczej i sądowniczej, a w celu zapewnienia niezawisłości sędziowskiej, wprowadził zasadę nieusuwalności sędziów ze stanowisk.

Podkreślić należy, że Francja okresu konsulatu była państwem policyjnym. Wyposażona w szerokie kompetencje policja kontrolowała poczynania obywateli i tępiła wszelkie przejawy opozycji. Zniesiona została wolność prasy, a liczba wychodzących gazet uległa wyraźnemu ograniczeniu.

Napoleon nie zadowolił się statusem, który nadawała mu Konstytucja Konsularna. Już w 1802 r. doprowadził do jej nowelizacji, polegającej na zapewnieniu mu dożywotniego konsulatu.  Wreszcie w 1804 r. sięgnął po koronę i tytuł cesarza Francuzów. Uczestnikiem koronacji, która odbyła się w katedrze Notre-Dame był papież Pius VII, ale koronę cesarską Napoleon nałożył sobie na głowę sam, manifestując w ten sposób niezależność władzy świeckiej od papiestwa.

Dla wszystkich zasadniczych zmian ustrojowych od wprowadzenia Konsulatu po ustanowienie cesarstwa Napoleon uzyskiwał sankcję poprzez przeprowadzenie plebiscytów, w świetle których kolejne zmiany konstytucji uzyskiwały pełną aprobatę społeczną.

Polityka wewnętrzna Napoleona Bonapartego

Działalność wewnętrzna Napoleona bardzo szybko zyskała uznanie społeczne. Stało się tak dzięki temu, że dołożył wszelkich starań, by uspokoić kraj po dotychczasowych wstrząsach rewolucyjnych. Uporządkował finanse państwa i zahamował inflację. Przede wszystkim jednak stworzył dogodne warunki do rozwoju handlu, przemysłu i rzemiosła. Wprowadził system protekcjonizmu celnego, zabezpieczający własne rynki przed konkurencją producentów zagranicznych. Zdobycze terytorialne i systematyczne poszerzane strefy wpływów zapewniały francuskim przedsiębiorstwom szerokie rynki zbytu. Dodatkowo koniunkturę poprawiały zamówienia wojskowe dla ciągle rozrastającej się armii. Roboty publiczne w postaci budowy dróg i kanałów poprawiały infrastrukturę kraju, a jednocześnie dawały zatrudnienie najuboższym warstwom społecznym.

W polityce społecznej Napoleona ważną rolę odegrała budowa nowych elit. W ich skład wchodziła burżuazja, której zawdzięczał władzę i stara szlachta, której przywrócono tytuły pod warunkiem zaakceptowania nowego porządku społecznego.  Powstawała również nowa arystokracja, którą formowano poprzez nadawanie legii honorowej, do której przypisane były majtki ziemskie i przywileje. Polityka Napoleona zmierzała więc do połączenia starej arystokracji z nową burżuazją na zasadach równości.

Ogromne znaczenie miało odejście Napoleona od dotychczasowej polityki antykościelnej i przywrócenie kościołowi katolickiemu normalnych warunków działalności. W 1801 r. został zawarty konkordat ze Stolicą Apostolską, który zapewniał katolikom swobodę wyznania wraz z prawem do publicznego odprawiania nabożeństw. Jednocześnie pierwszy konsul uzyskał te same prawa i przywileje wobec Kościoła, które przysługiwały dawnym królom francuskim – między innymi mianował biskupów, którzy zobowiązani byli składać przysięgę wierności rządowi. Duchowieństwo otrzymywało pensje ze skarbu państwa, a Kościół nie upominał się o utracony w okresie rewolucji majątek. Konkordat wpłynął bardzo korzystnie na stabilizację sytuacji wewnętrznej i umacniał pozycję Bonapartego, osłabiając wpływy rojalistów, którzy problemy religijne wykorzystywali do walki z rewolucją.

Najbardziej spektakularne zmiany zaszły jednak w prawodawstwie. Z inicjatywy Napoleona opracowano trzy kodeksy: cywilny, handlowy i karny. Największą karierę zrobił ogłoszony w 1804 r. Kodeks cywilny, dla którego później powszechnie przyjęła się nazwa – Kodeks Napoleona. Z jednej strony utrwalał główne zdobycze rewolucji, a z drugiej stwarzał dogodne warunki do rozwoju stosunków kapitalistycznych. Obywatelom zapewniał wolność osobistą, wolność sumienia i równość wobec prawa. Kodeks cywilny ustanawiał związek małżeński jako akt wyłącznie świecki i umacniał władzę męża i ojca nad pozostałymi członkami rodziny. Gwarantował nienaruszalność własności prywatnej i swobodę działalności gospodarczej. Jednocześnie ograniczał prawo robotników do strajków i zrzeszania się. Zapisy te umacniały ekonomiczną pozycję burżuazji i bogatych chłopów. Kodeks Napoleona odegrał ogromną rolę w kształtowaniu się prawodawstwa krajów politycznie zależnych od Francji.