2. 2. Bolesław Chrobry w walce o pozycję międzynarodową Polski

Pierwsze lata panowania

Mieszko I zmarł w 992 roku. Stworzone przez siebie państwo podzielił między synów z obu małżeństw. Przedtem jednak oddał je pod opiekę papiestwa.

Fakt ten znany jest z dokumentu, który od zaczynających go słów nazywany jest Dagome iudex. Niestety nie jest to oryginał, lecz jego kiepskie, budzące mnóstwo kontrowersji, streszczenie. Zawiera on przede wszystkim opis granic państwa polskiego. Nie wymienia jednak Małopolski i Śląska, które być może miały być we władaniu Bolesława Chrobrego.

Bolesław Chrobry nie respektował decyzji o podziale państwa. Odę i jej synów wygnał z kraju i wszystkie ziemie opanowane przez Mieszka I skupił w swoim ręku. Uwikłani w spory wewnętrzne feudałowie niemieccy nie byli w stanie wystąpić w obronie ich interesów. Nawiązanie osobistych kontaktów z Ottonem III wzmocniło pozycję Bolesława Chrobrego, który stawał się coraz ważniejszym uczestnikiem feudalnej gry politycznej.

Najważniejsze wydarzenia z pierwszego dziesięciolecia panowania Bolesława Chrobrego związane były z Kościołem. Skorzystał z gotowości biskupa praskiego Wojciecha do podjęcia się misji wśród pogan i roztoczył swoją opiekę nad jego wyprawą chrystianizacyjną do Prus. Skończyła się ona w 997 roku zabójstwem Wojciecha. Męczeńska śmierć stała się podstawą do prawie natychmiastowej kanonizacji. Gniezno dysponujące relikwiami stało się ośrodkiem kultu świętego, a Bolesław Chrobry dysponował poważnym argumentem w swoich staraniach o ustanowieni metropolii w Polsce.

Cel ten został ostatecznie zrealizowany w roku 1000 na zjeździe monarchów w Gnieźnie. Nowopowstałemu arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu podporządkowane zostały diecezje krakowska, wrocławska i kołobrzeska. Do godności arcybiskupiej powołany został brat św. Wojciecha i uczestnik tragicznie zakończonej misji – Radzim-Gaudenty. Na skutek protestu dotychczasowego biskupa misyjnego Ungera, z organizacji tej wyłączone zostało biskupstwo poznańskie, które do jego śmierci miało podlegać bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.

W trakcie wizyty Ottona III w Gnieźnie monarchowie wymienili się cennymi darami. Cesarz otrzymał od księcia w charakterze relikwii ramię św. Wojciecha i trzystu pancernych, natomiast sam obdarował gospodarza diademem i włócznią św. Maurycego. Fakt nałożenia diademu na głowę Chrobrego interpretowany jest jako symboliczne wyrażenie zgody na koronację królewską. Prawdopodobnie za tą ceremonią kryło się przekazanie Bolesławowi zastrzeżonego dla króla prawa do inwestytury na urząd biskupa.

Zwrot w stosunkach z Niemcami

Zdobycze terytorialne. Po śmierci Ottona III rozgorzała w Niemczech walka o tron królewski, z której zwycięsko wyszedł książę Bawarii Henryk IV, który koronował się na króla Niemiec jako Henryk II. W walce tej śmierć poniósł margrabia miśnieński Ekkehard, co skwapliwie wykorzystał Bolesław Chrobry, wprowadzając swoje oddziały do Miśni, Milska i Łużyc. Postawiony wobec faktów dokonanych, być może również w zamian za poparcie w staraniach o koronę królewską, Henryk II w 1002 r. zgodził się na objęcie Milska i Łużyc przez Bolesława Chrobrego jako lenna.

Rok później Bolesław Chrobry interweniował w spór o władzę w Czechach, w wyniku którego sam objął tron praski. Henryk II nie mógł wobec zaistniałej sytuacji pozostać obojętnym z dwóch powodów: Czechy były lennem niemieckim, z którego nie zamierzał rezygnować, a Bolesław Chrobry dosłownie z roku na rok stał się sąsiadem zbyt potężnym by go ignorować. Wobec trudności wewnętrznych musiał jednak zaakceptować fakty dokonane, więc zaproponował Bolesławowi oddanie mu Czech pod warunkiem złożenia hołdu lennego. Bolesław odmówił, co przez Henryka II zostało uznane za powód do rozpoczęcia wojny.

Wojny niemiecko–polskie trwały z przerwami 15 lat. Bardzo pomyślny dla Henryka II miała pierwsza ich faza (1003-1005). Opanował Czechy, a następnie zdobył Budziszyn. Dotarł nawet pod sam Poznań, gdzie zawarty został pokój.

Bolesławowi Chrobremu natomiast znacznie lepiej wiodło się podczas drugiej wojny toczącej się w latach 1007-1013. Zdołał odzyskać Budziszyn, skutecznie bronił ziem śląskich. Cesarz, który przygotowywał się do koronacji cesarskiej, musiał zgodzić się na korzystne dla Bolesława warunki pokoju. Na jego mocy Bolesław Chrobry otrzymywał Łużyce i Milsko jako lenno. Z tego tytułu musiał złożyć hołd lenny i dostarczyć Henrykowi oddział rycerzy na wyprawę do Rzymu, którą planował w celu odbycia tam koronacji cesarskiej. 

Bardzo ważnym wydarzeniem było poślubienie przez księcia Rychezy – córki palatyna reńskiego. W ten sposób książę piastowski osiągnął status porównywalny z najlepszymi rodami Rzeszy.

Henryk II ze swoich obowiązków seniora wywiązywał się lepiej niż Bolesław z obowiązków wasala. W związku z tym, że książę odmówił wywiązania się z obowiązków lennika i zwrotu Milska i Łużyc, które traktował jako własne, doszło do wybuchu trzeciej wojny (1015-1018). W działaniach wojennych uczestniczył również syn i następca Chrobrego – Mieszko. Do legendy przeszła obrona grodu Niemczy. Wobec niepowodzeń militarnych cesarz musiał zgodzić się na pokój, który zawarto w 1018 roku w Budziszynie. Warunki pokoju nie są dokładnie znane. Prawdopodobnie Bolesław zachował Milsko i Łużyce, ale tym razem już na zasadach pełnej własności, a więc bez zobowiązań lennych.

Droga do korony

Podjęte krótko po zjeździe gnieźnieńskim działania Bolesława Chrobrego na rzecz koronacji królewskiej zakończyły się niepowodzeniem. Na przeszkodzie stanęła śmierć Ottona III i zdecydowana kontrakcja przeciwników koronacji. Okres wojen z Niemcami nie stwarzał sprzyjającego staraniom o koronę klimatu. Dużo energii kosztowało również regulowanie problemów na granicy wschodniej.

Do pierwszej wyprawy na Ruś doszło zaraz po zakończeniu drugiej wojny z Niemcami. Została ona zorganizowana w celu udzielenia pomocy zięciowi Bolesława Chrobrego – Świętopełkowi, który zbuntował się przeciwko swojemu ojcu Włodzimierzowi. Nic nie wiadomo o przebiegu interwencji Bolesława Chrobrego, ale bunt Świętopełka zakończył się jego klęską i uwięzieniem.

Do drugiej wyprawy doszło po zawarciu pokoju budziszyńskiego w 1018 roku. Również spowodowana była konfliktem wewnątrz dynastii Rurykowiczów. Przeciwko brutalnym rządom Świętopełka, który objął rządy w Kijowie po  śmierci Włodzimierza, zbuntował się jego młodszy brat Jarosław Mądry. Bolesław Chrobry znowu musiał interweniować w obronie Świętopełka. Pokonał wojska Jarosława Mądrego i zdobył ogromne łupy, a w drodze powrotnej przyłączył Grody Czerwieńskie. Stosunki między Bolesławem Chrobrym a jego zieciem wkrótce się jednak popsuły. Gdy po raz drugi Świętopełk został wyrzucony z Kijowa przez Jarosław Mądrego, Bolesław Chrobry przyjął to obojętnie.

W staraniach o koronę królewską przełomowym okazał się rok 1024. Przyniósł on śmierć Henryka II i związanego z nim papieża Benedykta VIII. Bolesław Chrobry, korzystając z zamieszania, koronował się w Gnieźnie w 1025 roku.

Koronacja królewska miała ogromne znacznie zarówno wewnętrzne jak i międzynarodowe. Podkreślała jedność państwa i władzy centralnej. Na zewnątrz była manifestacją niezależności wobec innych władców. Koronacja miała charakter sakralny – dzięki niej król władca stawał się pomazańcem Bożym i opiekunem Kościoła.