Dodaj tę stronę do ulubionych i odwiedzaj ją częściej!!!

 

4. 5. Jagiellonowie wobec nowych perspektyw i zagrożeń

Wzrost znaczenia Wielkiego Księstwa Moskiewskiego

Pierwszym krokiem do osiągnięcia przez Moskwę pozycji dominującej wśród księstw ruskich było uzyskanie z rąk tatarskich przez Iwana Kalitę godności wielkoksiążęcej. Dawało mu to władzę zwierzchnią nad pozostałymi księstwami ruskimi. Autorytet Moskwy wzrósł znacznie po świetnym zwycięstwie Dymitra Dońskiego na tzw. Kulikowym Polu w1380 r. odniesionym nad armią tatarską. Zwycięstwo to jednak nie wystarczyło, by w sposób trwały uwolnić się od obowiązku płacenia trybutu. Kolejne najazdy tatarskie przywróciły zależność księstw ruskich od Złotej Ordy.

Dopiero w drugiej połowie XV w., w wyniku rozkładu Złotej Ordy, możliwe stało się całkowite uniezależnienie od niej. Odbywało się to powoli, w drodze stopniowego ograniczania płaconej Tatarom daniny. Odparcie przez Iwana III dwóch ostatnich najazdów na ziemie ruskie doprowadziło do całkowitego zerwania zależności, czego wyrazem   było zaprzestanie płacenia Tatarom trybutu w 1480 r. Uniezależnienie się od Ordy poprzedzone było wyemancypowaniem się Kościoła ruskiego spod zwierzchnictwa Konstantynopola .

Druga połowa XV w. to również okres wzrostu aktywności Moskwy, która konsekwentnie realizowała program zbierania ziem ruskich. Za panowania Iwana III dochodzi do podporządkowania Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu republiki pskowskiej, a następnie Nowogrodu Wielkiego.

W 1472 r. Iwan III poślubił przebywającą na jego dworze Zofię Paleolog, bratanicę ostatniego cesarza bizantyjskiego. Od tego momentu zaczął siebie uważać za spadkobiercę i kontynuatora tradycji dawnego cesarstwa wschodniorzymskiego, a Moskwę za „trzeci Rzym”. Na wzorach bizantyjskich oparł swój nowy herb – dwugłowego orła oraz wyszukany ceremoniał dworski. Wreszcie zaczął się tytułować najpierw „gosudarem całej Rusi”, a później carem. Państwo Moskiewskie już na początku XVI w. stało się jednym z najsil­niejszych państw Europy.

Najwyższymi i najbogatszymi grupami społecznymi w księstwie moskiewskim byli książęta i bojarzy. Niżej usytuowani byli pełniący u nich służbę dworianie. Głównym ich zajęciem była służba wojskowa, za którą otrzymywali ziemię wraz z uprawiającymi ją chłopami.

Moskwa była państwem silnie scentralizowanym. Książę posiadał całą władzę prawodawczą, wykonawczą, sądowniczą i wojskową. Był również zwierzchnikiem Cerkwi prawosławnej. Centralnymi organami zarządu były tzw. prikazy.  Organem doradczym była duma, czyli rada książęca (a później carska). Tworzyli ją bojarzy, którzy piastowali urzędy dworskie.

 

Ekspansja turecka

Twórcą fundamentów przyszłego imperium tureckiego był Osman. Sławę wielkiego wojownika zdobył podczas  zwycięskich wojen z Bizancjum. Wkrótce uzależnił od siebie sąsiednie państewka tureckie i ogłosił się sułtanem. Do końca pierwszej połowy XIV w. Turcy osmańscy opanowali małoazjatyckie brzegi Dardaneli i Morza Marmara, a panujący w drugiej połowie Murad I rozpoczął podboje na Bałkanach. Opanował Trację, a w zdobytym Adrianopolu założył swoją stolicę. 

Kolejnym celem stała się rozdrobniona Słowiańszczyzna południowa. Władcy bałkańscy kolejno przyjmowali zwierzchnictwo  osmańskie, a próba oporu ze strony Serbii sprzymierzonej z  Bośnią, zakończyła się katastrofą wojsk chrześcijańskich w bitwie na Kosowym Polu w 1389 r. Serbia stała się wasalem Turcji, a w bezpośrednim zagrożeniu znalazły się Węgry, które swoją dotychczasową ekspansję terytorialną również kierowały na Bałkany. Panujący na Węgrzech Zygmunt Luksemburczyk rozpoczął przygotowania do antytureckiej krucjaty. Wielonarodowościowe wojska chrześcijańskie w imponującej liczbie 60 tys. zostały jednak rozgromione w bitwie pod Nikopolis (1396 r.). O klęsce zdecydował brak dyscypliny w typowo feudalnej armii i brak jednolitego dowództwa. Turcy podbili ostatecznie całą Bułgarię i zhołdowali  Wołoszczyznę.

Ekspansja turecka została na krótko zahamowana wskutek wojen z Mongołami Tamerlana i konfliktów wewnętrznych. Kraje chrześcijańskie nie potrafiły jednak wykorzystać nadarzającej się okazji. Węgry na skutek śmierci Zygmunta Luksemburczyka pogrążyły się w konfliktach dynastycznych.

Turcy swoje sukcesy zawdzięczali organizacji wojska i państwa, całkowicie podporządkowanej podbojom i fanatyzmowi religijnemu. Armia osmańska składała się z doborowej jazdy i chłopskich łuczników. Od XIV w. formowano słynną formację janczarów, stanowiących gwardię pieszą, a rekrutującą się częściowo z chrześcijańskich niewolników.

Na zdobytych terenach Osmanowie wprowadzali ujednoliconą administrację, łączącą kompetencje zarówno cywilne jak i wojskowe. Cała  ziemia, z wyjątkiem posiadłości instytucji religijnych, była własnością sułtana. Częściowo rozdzielał ją w dożywotnie posiadanie spahisom, czyli żołnierzom służącym w kawalerii. Cała ludność chrześcijańska obłożona była podatkiem państwowym, nazywanym charadżem.

 

Władysław Warneńczyk na tronie węgierskim

Zygmunt Luksemburczyk zmarł w 1437 r. nie pozostawiając po sobie męskiego potomka. Tron węgierski objął jego zięć Albrecht Habsburg, ale wkrótce zmarł. Jego śmierć rozpoczęła kilkuletni okres walk między stronnictwem habsburskim a stronnictwem narodowym. Na polityczne sympatie Węgrów coraz bardziej wpływało pogarszanie się sytuacji międzynarodowej ich kraju, zagrożonego najazdami tureckimi. Sejm węgierski, licząc na pomoc polską w walce z Turcją, dokonał elekcji Władysława, który koronował się w 1440 r. Walki o władzę z obozem prohabsburskim trwały jednak jeszcze przez dwa lata.

Po umocnieniu się na tronie, Władysław Jagiellończyk przystąpił do przygotowywania wojny przeciw Turcji. Jego plany wojenne nie miały zbyt dużego poparcia ani w Polsce, ani w innych krajach europejskich. Na taki stan rzeczy wpłynął jego sojusz z papieżem Eugeniuszem IV, który dzięki planowanej krucjacie antytureckiej starał się wzmocnić swoją pozycję wobec soboru. Udział, bądź odmowa udziału w wyprawie wojennej była więc jednocześnie deklaracją poparcia dla jednej ze stron sporu w łonie Kościoła. Król nie uzyskał poparcia nawet Zbigniewa Oleśnickiego i rycerstwa polskiego.

Mimo przeciwności, węgierska wyprawa wojenna z przełomu lat 1443 i 1444 zakończyła się pełnym sukcesem. Dzięki talentom wojskowym wodza węgierskiego Jánosa Hunyadyego (czyt. chuńjadiego) wojska chrześcijańskie zdobyły Sofię i pobiły Turków pod Zlatnicą. Efektem zwycięstwa był bardzo korzystny dla Węgrów, dziesięcioletni rozejm. Jednak to, co dla Węgrów było sukcesem, dla papieża liczącego na odegranie roli przywódcy w europejskiej krucjacie antytureckiej, oznaczało koniec ambitnych planów.

Eugeniusz IV nie zamierzał się  pogodzić z porażką. Za pośrednictwem legata Cezariniego doprowadził do tego, że król Władysław zmienił decyzję i jeszcze jesienią 1444 r., łamiąc podpisany i ratyfikowany rozejm, rozpoczął nową wyprawę wojenną, mającą jeszcze mniejsze poparcie niż poprzednia. Celem ataku był Adrianopol. Zaskakujący manewr wojsk tureckich, które wbrew przewidywaniom przekroczyły Bosfor, zagroziły tyłom wojsk węgierskich i wymusiły przyjęcie bitwy pod Warną.

W trakcie pomyślnie rozwijającej się batalii, Władysław popełnił błąd, atakując w źle wybranym momencie szyki janczarów. Król został otoczony i zabity, a jego śmierć wywołała zamieszanie w szeregach chrześcijańskich. Bitwa zakończyła się ciężą klęską, a śmierć króla oznaczała koniec unii polsko-węgierskiej.

Klęska warneńska, przesądziła również los Konstantynopola. Zaszczyt zdobycia stolicy świetnego niegdyś cesarstwa przypadł w udziale Mahometowi II, którego wojska, dzięki umiejętnemu wykorzystaniu artylerii, sforsowały mury obronne i zdobyły miasto szturmem w 1456 r. Dawny Konstantynopol pod nazwą Istambułu stał  się nową stolicą Imperium Osmańskiego.

 

Polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellończyka

Nadzieje na obsadzenie tronów węgierskiego i czeskiego przez Jagiellonów odżyły w 1457 r. po śmierci Władysława Pogrobowca (syn Albrechta Habsburga). Stronnictwa narodowe w obu krajach dokonały jednak wyboru swoich kandydatów. Na tronie czeskim zasiadł Jerzy z Podiebradu, a na Węgrzech Maciej Korwin, syn Jánosa Hunyadyego.

Łatwiejszym przeciwnikiem był nowy król czeski. Jako zwolennik husytyzmu, stał się celem ataków papiestwa i w celu utrzymania się u władzy musiał dojść do porozumienia z Kazimierzem Jagiellończykiem. Kazimierz, mimo nacisków ze strony papiestwa, które nalegało na zbrojne usunięcie z tronu husyckiego króla, zdecydował się na drogę dyplomatyczną. Zgodnie z zawartą umową syn Kazimierza – Władysław miał objąć tron czeski po śmierci Jerzego. Nastąpiło to w 1471 r.

W tym samym roku rozpoczęła się wojna z panującym na Węgrzech Marcinem Korwinem. Celem Jagiellonów było z jednej strony objęcie tronu węgierskiego, a z drugiej odzyskanie dla panującego w Czechach Władysława Moraw, Śląska i Łużyc. Kosztowna wojna zakończyła się porażką – żaden z celów nie został osiągnięty.

Śmierć Macieja Korwina (1490 r.) otworzyła nowy etap walki o koronę węgierską. Tym razem miała się ona toczyć w łonie dynastii jagiellońskiej. Zgodnie z decyzją Kazimierza Jagiellończyka na Węgrzech miał panować kolejny jego syn – Jan Olbracht. Zupełnie niespodziewanie wystąpił przeciwko niemu jego brat – panujący już w Czechach Władysław i odniósł sukces, skupiając w swoim ręku korony zarówno Czech jak i Węgier.  Zwycięstwo Władysława zbiegło się w czasie ze śmiercią Kazimierza Jagiellończyka (1492 r.). Władzę po nim objął wyparty z Węgier Jan Olbracht.

Polityka dynastyczna Kazimierza Jagielloń­czyka przyniosła wzrost znaczenia dynastii w Europie Środkowej – pod berłem Jagiellonów znalazły się cztery wielkie kraje: Polska, Litwa, Czechy i Węgry. Powstał blok państw, któremu nie było równych w całej Europie środkowej. Dom Jagiellonów stał u szczytu potęgi.