2. 8. Podboje Aleksandra Wielkiego
Wzrost znaczenia Macedonii za Filipa II
Macedonia sąsiaduje z Grecją od północy. Zamieszkała była przez ludność, która należała do tej samej grupy językowej co Grecy. Rządzona była przez króla, którego władza opierała się na rodowej arystokracji – wielkich posiadaczy ziemi, z których rekrutowała się kawaleria.
Pierwsze reformy wewnętrzne, które doprowadziły do wzrostu potęgi państwa, zostały przeprowadzone jeszcze przed objęciem władzy przez Filipa II. Polegały one na uwłaszczeniu chłopów i sformowaniu z nich doskonałej piechoty.
Falanga macedońska
W armii macedońskiej występowały trzy typy piechoty: ciężka, średnia i lekka. Piechota ciężka uzbrojona w długie (do 6 m) włócznie-sarissy, miecze, zbroje i tarcze stanowiła rdzeń falangi. Wojownicy średniej piechoty mieli tarcze i krótkie oszczepy. Rekrutująca się z górali lekka piechota uzbrojona była w łuki, proce i dziryty. Walkę rozpoczynali wysunięci przed czoło falangi łucznicy i procarze. Podjęcie równorzędnej walki z najeżoną pikami falangą macedońską było bardzo trudne.
Kawaleria macedońska również dzieliła się na ciężką, średnią i lekką. Uzbrojenie zaczepne jazdy ciężkiej stanowiły włócznie, miecze lub krzywe szable. Uzbrojenie ochronne składało się z metalowej zbroi, tarczy i hełmu. Jazda średnia i lekka miała tylko krótkie włócznie i dziryty. Skuteczność kawalerii osłabiał brak siodeł i strzemion.
Filip II (359-336 p.n.e.) wzmocnił wewnętrznie państwo, likwidując odrębność niektórych plemion macedońskich, a następnie rozpoczął podbój kolonii greckich położonych na wybrzeżu Macedonii. Bardzo ważną zdobyczą były kopalnie złota, dzięki którym mógł przeprowadzić gruntowną reformę armii, według wzorów tebańskich.
Stosunek Greków do Macedonii i Filipa II nie był jednolity. Część dostrzegała w nim przywódcę zdolnego zjednoczyć wszystkich Greków do wspólnej walki z Persją. Inni widzieli w nim agresora zagrażającego wolności państw greckich. Ten brak jedności ułatwił Filipowi podbój Grecji. Ostateczne zwycięstwo odniósł w 338 r. p.n.e. pod Cheroneją, gdzie pokonał zjednoczone siły Ateńczyków i Teban. W rezultacie już rok później w Koryncie pod przewodnictwem Filipa II został utworzony Związek, w skład którego weszła większość państw greckich. Jego celem było zorganizowanie wyprawy wojennej przeciwko Persji.
Niestety nie było mu dane zrealizować tych ambitnych planów. Wkrótce po rozpoczęciu działań wojennych w Azji Mniejszej został zamordowany.
Podboje Aleksandra Wielkiego
Syn i następca Filipa II – Aleksander Wielki (356-323 p.n.e.), przerósł swoimi sukcesami i sławą ojca. Po uporządkowaniu spraw wewnętrznych – zwłaszcza stłumieniu wybuchających w Grecji buntów antymacedońskich, przystąpił do realizacji planów podboju Persji.
Ówczesna monarchia perska, przeżywała okres wyraźnej słabości. Wyrażał się on przede wszystkim w upadku autorytetu władcy. Poszczególne satrapie buntowały się i stopniowo uniezależniały. Nieudolnie administrowane państwo nie potrafiło wykorzystać ogromnych zasobów naturalnych. Prowadzona wobec ludności polityka bezwzględnej eksploatacji rwała wszelkie więzi między rządzonymi a rządzącymi.
Zadanie Aleksandrowi ułatwił władca perski – Dariusz III, który zlekceważył zagrożenie i zaniedbał przygotowania do wojny.
Wielkie pasmo sukcesów rozpoczęła bitwa nad Granikiem w Azji Mniejsze (334 r. p.n.e.), w której pokonał wojska satrapów małoazjatyckich. Pod Issos (333 r. p.n.e.) pobił armię perską dowodzoną osobiście przez Dariusza III. Rok później zajął Egipt, w którym kapłani witali go jako syna boga Re. Tutaj założył słynne później miasto – Aleksandrię.
Po bitwie pod Gaugamelą (331 r. p.n.e.), gdzie ponownie pokonał króla perskiego, wojsko obwołało go królem Azji. Aleksander zaczął się uważać za następcę władców perskich. Ułatwiła mu to śmierć Dariusza III, który został zamordowany przez spiskowców.
Podbój całego Iranu był tylko kwestią czasu. Po jego zakończeniu podjął próbę podboju Indii. Warunki klimatyczne, zdecydowany opór, a zwłaszcza nasilająca się niechęć do tej wojny we własnych szeregach, zmusiły go do odwrotu.
Aleksander Wielki snuł plany dalszych podbojów. Jego marzeniem było stworzenie imperium światowego ze stolicą w Aleksandrii. Nagła śmierć w 323 r. p.n.e. uniemożliwiła ich realizację.
Organizacja imperium
Źródłem sukcesów były jego osobiste talenty dowódcze i organizacyjne oraz świetna armia składająca się z Macedończyków i oddziałów dostarczonych przez federację państw greckich. Sprzyjała im również polityka Aleksandra wobec pokonanych. W swoich podbojach oparł się na macedońskiej elicie wojskowej i greckiej elicie urzędniczej, ale budując imperium, korzystał z doświadczeń administracyjnych władców Persji.
Uznał równość wszystkich Macedończyków, Greków i Persów. Sam ożenił się z perską księżniczką i zachęcał swoich żołnierzy do zawierania małżeństw mieszanych. Sprzyjało to integracji dwóch zupełnie do tej pory obcych sobie światów. Powoływanie Persów do armii również miało zacierać różnice między zwycięzcami a zwyciężonymi.
Dużo uwagi poświęcał problemom gospodarczym. Ujednolicił monetę w całym państwie i, korzystając ze zdobytych na Persach zapasów złota, wprowadził ogromną ilość pieniądza na rynek, co okazało się bardzo silnym bodźcem dla gospodarki. Interesował się handlem, dbał o rozwój dróg. Zakładał nowe miasta – wiele z nich nosiło jego imię.
Aleksander uważał siebie za następcę królów perskich. Monarchia, którą stworzył miała być kontynuacją dawnego imperium perskiego z nową, macedońską dynastią na tronie. Zewnętrznym tego wyrazem był strój i ceremoniał dworski, zaczerpnięty z wzorów perskich – charakteryzujący się tak zwaną wschodnią czołobitnością, czyli upadaniem na twarz przed obliczem władcy. Zjawisko to nazywamy orientalizacją państwa. Najgłębszym tego wyrazem było ubóstwienie Aleksandra.
Aleksander Macedoński był monarchą tylko trzynaście lat. W tym krótkim czasie stworzył ogromne państwo. Imperium to wprawdzie rozpadło się po śmierci twórcy, ale wpływy kultury greckiej rozszerzyły się na cały jego obszar. Właśnie to okazało się najbardziej trwałym jego dziełem.
Galeria ilustracji