Dodaj tę stronę do ulubionych i odwiedzaj ją częściej!!!

 

3. 1. Początki Rzymu

Warunki naturalne Italii

Półwysep Apeniński swoim południowym krańcem zbliża się do wybrzeży afrykańskich, dzieląc Morze Śródziemne na część wschodnią i zachodnią. To położenie sprzyjało zdobyciu przez Rzym w przyszłości pozycji centralnego ośrodka cywilizacyjnego.

Słabo rozbudowana linia brzegowa nie stwarzała tak korzystnych warunków rozwoju żeglugi jakie istniały w Grecji.  Natomiast były tutaj dużo lepsze warunki do rozwoju rolnictwa – zwłaszcza na zachodzie i południu półwyspu. Część z nich wymagała jednak zabiegów melioracyjnych i irygacyjnych. Żyzne doliny i łagodny klimat sprzyjały uprawie zbóż. Szybko rozpowszechniła się uprawa roślin strączkowych. Dzięki Grekom duże obszary przeznaczono pod uprawę winorośli, oliwek i drzew owocowych.

Podgórskie łąki i pastwiska stwarzały idealne warunki dla hodowli bydła. W buczynowych lasach popularny był chów trzody. Górskie lasy dostarczały również dostatecznej ilości drewna budulcowego.

Jednocześnie Italia była bardzo uboga w surowce. Jedynie rudy żelaza znajdowały się w Etrurii i na wsypie Elbie. Pod dostatkiem natomiast było marmurów i glinek.

Półwysep Apeniński i otaczające go wyspy to obszar aktywny sejsmicznie. Występują tutaj aktywne wulkany, zdarzają się trzęsienia ziemi.

 

Stosunki etniczne

Italikowie na Półwysep Apeniński przywędrowali w kilku falach w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. i wymieszali się z dotychczasowymi mieszkańcami. Społeczeństwo Italików opierało się na organizacji rodowej. Organizacjami wyższego rzędu były skłócone ze sobą plemiona. Na ich czele stali naczelnicy plemienni.

Italikowie żyli z pasterstwa i rolnictwa, a zamieszkiwali niewielkie czasem ufortyfikowane wioski. Pod względem osiągnięć cywilizacyjnych pozostawali daleko w tyle za Etruskami i Grekami, z którymi przyszło im  walczyć.

Grecy w okresie Wielkiej Kolonizacji zasiedlili przede wszystkim południową Italię i wschodnie wybrzeża Sycylii. Dalszą ekspansję terytorialną zahamowali Kartagińczycy i Etruskowie. Konkurencję z Kartaginą utrudniały Grekom wybuchające między nimi spory i wojny. Sytuację pogarszały również pogłębiające się konflikty społeczne.

Dzięki sprzyjającym warunkom miasta-państwa greckie szybko się wzbogacały. Dysponowały przede wszystkim dużymi nadwyżkami zboża, które eksportowały do Grecji właściwej. Miasta Wielkiej Grecji aktywnie uczestniczyły w tworzeniu kultury greckiej. Działali tutaj filozofowie i artyści. Tutaj dokonywano licznych wynalazków. Dzięki swojej zamożności i wyrafinowanej kulturze kolonie greckie wywarły ogromny wpływ na kulturę Etrusków i Rzymian. Grecy na teren Italii przynieśli lepsze metody uprawy ziemi, alfabet i wzór ustrojowy miast-państw.

Jednym z najpotężniejszych państw Wielkiej Grecji były Syrakuzy. Dowiodły tego skutecznie walcząc z atakiem wojsk ateńskich podczas wojny peloponeskiej. Ze zmiennym szczęściem walczyły przeciw Kartaginie, która miała swoje kolonie w zachodniej części Sycylii.

Kres samodzielności politycznej kolonii greckich przyniosła ekspansja Rzymu.

Etruskowie najprawdopodobniej przybyli do Italii ok. 1000 r. p.n.e. z Azji Mniejszej, choć niektórzy uczeni uważają ich za ludność rodzimą. W okresie największej potęgi (od poł. VII do początku V w. p.n.e.) opanowali całą północną i środkową Italię. Nigdy jednak nie utworzyli jednolitego państwa – żyli w miastach-państwach zarządzanych początkowo przez królów, a później przez arystokratycznych urzędników. Związek państw, który utworzyli miał charakter przede wszystkim religijny.

Społeczeństwo etruskie dzieliło się na dwie zasadnicze grupy: arystokrację i składającej się z ludności zależnej i niewolników klasy służebnej.

O wysokim poziomie rolnictwa etruskiego świadczy zastosowanie przez nich systemu melioracyjnego. Oprócz zbóż uprawiali winorośla. Rozwinęli handel i rzemiosło. Uchodzili za mistrzów w zakładaniu i budowie miast, które od IV w. p.n.e. otaczali potężnymi murami.

Stworzyli bardzo ciekawy system religijny, którego bardzo ważnym elementem była wiara w życie pozagrobowe. Budowali grobowce, które przyozdabiali malowidłami i rzeźbami oraz wyposażali w różne sprzęty, a następnie przysypywali kurhanami. Na ceremoniał pogrzebowy najwyższych osobistości składały się igrzyska i ofiary z ludzi. Czcili bogów zarówno podziemnych jak i niebieskich. Wkrótce zaadoptowali bóstwa greckie. W religii Etrusków ogromną rolę odgrywały wróżby. Wróżono z piorunów,  z wnętrzności zwierząt, a zwłaszcza z lotu ptaków.

Bardzo wysoki poziom osiągnęła sztuka etruska. Mistrzami najwyższej miary stali się w dziedzinie rzeźby. Tworzyli z terakoty i brązu. Wysoki poziom osiągnęła realistyczna rzeźba portretowa, doskonale potrafili uchwycić ruch. W malarstwie chętnie oddawali piękno przyrody i codzienne zajęcia.

Potędze Etrusków zagrozili Grecy, a  do upadku doprowadzili Latynowie.

 

Powstanie Rzymu

Rzym założony został przez plemię Latynów, zamieszkujących obszar nad Morzem Tyrreńskim od przylądka Kirke do ujścia Tybru. Wybór miejsca na założenie miasta był doskonały. Wzgórza ułatwiały obronę i chroniły przed groźną w tych okolicach, ze względu na znaczne zabagnienie, malarią. Krzyżujące się w tym miejscu szlaki komunikacyjne i niewielka odległość od morza stwarzały doskonałe perspektywy rozwoju handlu.

Data utworzenia Rzymu jest ciągle jeszcze dyskutowana. Legendy mówią o roku 753 p.n.e. (patrz tekst źródłowy), ale pierwszą pewną datą jest rok 508 p.n.e., kiedy to na Kapitolu wzniesiono świątynię Jowisza. Rozwój osadnictwa w tym miejscu trwał już od dawna i przez jakiś czas odbywał się  pod rządami Etrusków.

U zarania swoich dziejów Rzym był monarchią. Władzę sprawował król, który miał imperium, czyli pełnię władzy cywilnej, sądowej, wojskowej i kapłańskiej. Władza monarsza uległa wyraźnemu wzmocnieniu pod rządami królów etruskich. Organem doradczym był Senat, w skład którego wchodzili przedstawiciele możnych rodów. Trzecim organem władzy było Zgromadzenie Kurialne (comitia curiata). Kurie były swego rodzaju formą zrzeszenia rodów rzymskich i – podobnie jak Senat – były zdominowane przez arystokrację.

Pod koniec panowania królów etruskich w społeczeństwie rzymskim wykształcił się podział na dwie podstawowe warstwy społeczne: patrycjuszy i plebejuszy. Patrycjusze byli warstwą uprzywilejowaną. Skupili w swoim ręku ziemię państwową i pełnię władzy politycznej. Położenie prawne plebejuszy było znacznie gorsze. Od połowy V w. p.n.e. obowiązywał ich nawet zakaz zawierania małżeństw z przedstawicielami rodów patrycjuszowskich. Mogli natomiast prowadzić swobodną działalność gospodarczą, toteż zaczęli się szybko różnicować wewnętrznie pod względem majątkowym.

W VI w. p.n.e. została przeprowadzona reforma społeczna, którą tradycja przypisuje królowie Serwiuszowi Tuliuszowi. Jej zadaniem było dostosowanie organizacji społecznej do potrzeb wojskowych. Polegała na podzieleniu obywateli Rzymu na pięć klas majątkowych. Każda z nich miała wystawić  określoną, uzależnioną od zamożności klasy społecznej,  liczbę oddziałów (centurii) wojskowych.

Pod koniec monarchii zaczął się również kształtować podział terytorialny. Już w czasach republiki powstało kilkadziesiąt tribus, do których przynależność wynikała z miejsca zamieszkania. W oparciu o nie zorganizowane zostanie Zgromadzenie Dzielnicowe (comicia tributa)

W starożytnym Rzymie ogromną rolę odgrywał podział społeczeństwa na patronów i klientów. Patroni otaczali klientów opieką, udzielali im wsparcia materialnego. W zamian oczekiwali wiernej służby. Do obowiązków klientów należały przede wszystkim głosowanie i agitacja na rzecz patrona w czasie wyborów i głoso­wanie według jego zaleceń na zgromadzeniach.

 

Rodzina rzymska

Rodzinę rzymską wyróżniała nadzwyczaj silna pozycja głowy domu – pater familias. Zakres jego władzy wynikał między innymi z bardzo szerokiego rozumienia przez prawo rzymskie instytucji familii. W jej skład wchodziła nie tylko najbliższa rodzina, ale także rodziny synów i wszyscy niewolnicy. Pater miał prawo życia i śmierci w stosunku do swoich dzieci i niewolników. Miał również nieograniczoną władzę w sprawach majątkowych rodziny. Syn, nawet pełnoletni i żonaty, nie miał prawa do wyodrębnionego majątku. Mógł wejść w jego posiadanie tylko po śmierci ojca na mocy testamentu. Mógł się wprawdzie wyemancypować spod opieki ojcowskiej, ale było to związane z wyrzeczeniem się prawa do spadku.

Kobiety rzymskie nie miała praw obywatelskich. Podobnie jak w Grecji, zawsze pozostawały pod formalną opieką mężczyzny. Z tą tylko różnicą, że Rzymianka wychodząc za mąż przechodziła pod opiekę teścia, a nie męża. Istniały jednak takie formy zawarcia małżeństwa, że kobieta w dalszym ciągu pozostawała pod formalną opieką swego ojca. W tym przypadku zachowywała również prawo do spadku. Miały natomiast znacznie większą swobodę w życiu codziennym niż Greczynki. Mogły uczestniczyć w życiu towarzyskim, np. bywać na ucztach. Nie mogły natomiast rozporządzać majątkiem.

W Rzymie funkcjonowało kilka form zawierania małżeństw. Najstarsze sprowadzały się do aktu cywilno-prawnego sprzedaży lub użyczenia kobiety jej mężowi przez ojca. Obie formy stopniowo zanikały na rzecz  uroczystego i oficjalnego obrzędu zaślubin, który miał charakter sakralny. Na taką uroczystość składały się obrzędy religijne, uczta w domu rodziców panny młodej i uroczyste przeprowadzenie panny młodej do domu męża. W starożytnym Rzymie, podobnie jak w Grecji, prawo dopuszczało rozwody. Mogło do nich dojść na podstawie obustronnego porozumienia, lub jednostronnego zerwania.

O przyjęciu dziecka do familii decydował ojciec. Stosunkowo częstym zjawiskiem było porzucanie dzieci niemowląt, zwłaszcza dziewczynek. W Rzymie ogromną rolę odgrywały różne formy adopcji.

 
Galeria ilustracji